Polonez, inaczej taniec polski, rozpowszechniony w całej Europie, dawniej zwykle rozpoczynający bale. U Włochów znany pod nazwą la polacca, u Francuzów la polonaise, które to określenie wyparło rodzimą nazwę. U ludu wiejskiego i wśród drobnej szlachty nosił nazwę polskiego lub wolnego i był tańczony tylko w czasie godów weselnych (zwykle podczas oczepin). Na Mazowszu zwał się niegdyś pieszym, w Krakowskiem wielkim, gdy krakowiaka nazywano małym. Później nazwa wielkiego przeszła i na samego krakowiaka. Inna często spotykana nazwa to chodzony.
Wzmianki o tańcu w rodzaju poloneza pochodzą z drugiej połowy XVI i początków XVII wieku. W Polsce taniec ten w swej najdawniejszej postaci zachował się w melodiach z początku XVII wieku, a znanych jako kolędy: "W żłobie leży", "Dzisiaj w Betlejem", "Bóg się rodzi". Być może, że dopiero w wieku XVIII ułożono teksty religijne do wcześniejszych melodii tanecznych.
Tańczony pod koniec XVI i XVII w. na dworze królów polskich polonez był swego rodzaju paradą szlachty przed królem; stanowił nieodzowną część ceremoniału dworskiego. Otwierano nim największe uroczystości. Był tańcem poważnym, dostojnym. Od połowy XVII wieku polonez, znany wśród wszystkich warstw społecznych naszego kraju, zyskał rangę oraz miano tańca narodowego. Osiągnął sławę i poza jego granicami, jako szczególnie reprezentatywny dla naszej kultury. Stał się synonimem polskości. Wiek XIX stworzył całą symbolikę poloneza, dopatrując się w nim, w jego przebiegu, charakterze, figurach odzwierciedlenia polskich stosunków społeczno-obyczajowych.
Charakterem poloneza jest uroczysta powaga, więc ruchy jego są powolniejsze od ruchów innych tańców w tempie 3/4, jak np: menueta czy sarabandy, od których odróżnia go również inne akcentowanie. Polonez posiada metrum 3/4 i składa się zwykle z dwóch części po 6, 8, lub 10 taktów każda. W drugiej połowie XVIII w. dołączono część środkową, trio, również o dwóch częściach, a niekiedy i dwa tria z kodą. Tempo w całym tańcu jest jednakowe - umiarkowane, raczej wolne. Początek tańca rozpoczyna się zawsze na mocnej części taktu, akcent wypada na mocnej i na słabej części taktu. Najbardziej charakterystyczny dla poloneza wieku XVIII - XIX jest powtarzający się schemat rytmiczny, występujący przeważnie na początku okresów oraz schemat rytmiczny kadencji na końcu okresów lub zdań, zawsze z wyraźnym akcentem na drugiej, słabej części taktu. Kadencja w polonezie jest bardzo istotnym elementem tańca, jest muzycznym podkładem do ukłonu, który jest wielokrotnie powtarzany w czasie tańca. Cechą charakterystyczną wszystkich rytmów polonezowych jest stała, jednolita pulsacja rytmiczna sześciu ósemek w takcie, sprawiająca wrażenie płynnie realizowanego ruchu z akcentem na "raz" i "dwa", podkreślanym wydłużeniem nuty.
Za charakterystyczną cechę polonezów ludowych uważa się metrum trójmiarowe, tempo powolne, początek tańca zaczynający się na mocnej części taktu, jeden schemat rytmiczny powtarzany w całej melodii. Polonezy lub "chodzone" ludowe mają regularną budowę okresową (4 + 4 takty). Pewne ich odmiany rytmiczne są nieodłącznie związane z charakterystycznymi melodycznymi i rytmicznymi poszczególnych regionów Polski.
Szczególnie rozbudowaną formę polonez osiągnął w muzyce artystycznej. Rytm poloneza stosowano i do dłuższych ustępów muzycznych o charakterze uroczystym i pompatycznym. W ten sposób powstały polonezy koncertowe, wariacje na tematy polonezowe itp. Najlepszym przykładem są polonezy Chopina z najbardziej chyba znanymi Polonezem As-dur czy też Polonezem A-dur. Należy również wspomnieć o polonezach M. K. Ogińskiego, będących odbiciem epoki i ducha narodowego. Polonezy pisał również K Kurpiński, aczkolwiek do wielu z nich zakradł się panujący wówczas styl Rossiniego. Polonezy pisali niemal wszyscy znakomitsi kompozytorzy polscy i cudzoziemscy. Polonezy obcych kompozytorów różnią się jednak od polskiego elementami formalnymi i charakterem. Utwory o charakterze poloneza można znaleźć również w dziełach operowych, jak np. Fauście Spohra, Purytanach Belliniego, Halce Moniuszki.
